Ürün taşımak için ayrılmış bölümün duvarları, tavan, taban ve kapıları, iç ortam ile dış ortam arasında ısı transferini en aza indirecek şekilde yalıtılmış ve bu bölüm ısı soğurma yeteneği olan mekanik buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimine sahip cihaz ile donatılmış araçtır. Ürün cinsi, miktarı, taşıma sıcaklığı ve taşıma süresine göre çeşitli frigorifik araçlar (2 - 60 m3 ) geliştirilmiştir. Örneğin, 5 m kasa uzunluğundan 13,60 m kasa uzunluğuna kadar olan frigorifik kasalarda bu cihazların soğutma kompresörlerini soğutma sisteminin kendi dizel motoru tahrik eder. Frigorifik kasası 5 m kadar olan araçlarda genellikle soğutma kompresörü, hareketini araç motorunun krank kasnağından bir V kayışı vasıtasıyla almaktadır. Bu cihazların bazı modellerinde soğutma kompresörü, kendi üzerinde ilave olarak bulunan ve 380 V alternatif akımla çalışan bir elektrik motoru ile tahrik edilebilir. Soğutma sisteminde çevreci soğutucu akışkanlar R134A ve R404A kullanılır.
Soğuk zincir içinde kullanılan frigorifik araçların en önemli özelliklerinden biri onarım ve servis hizmetlerinin yerinde, hızlı ve kolay yapılacak şekilde tasarlanmasıdır. Bunun için soğutma devresinin önemli bir bölümünde bükülebilen (flexible) esnek standart tasarımda hazırlanmış çelik veya bakır borular kullanılır. Boru ve fittings bağlantıları, çözülebilir tip ve sarsıntıya karşı mukavemeti yüksek standart bir yapıdadır. Bağlantılarında çift havşalı rakorlu, kelepçeli ve O-ring rakorlu çözülebilir birleştirmeler kullanılır. Standart soğutma donanımları sayesinde soğutma sistemleri, konteynır taşımacılığına özel her tip araçta kullanılabilmektedir. Soğutma sistemi, sarsıntıyı önleyen lastik takozlar üzerine monte edilmiştir.Soğuk zincir içinde taşımacılıkta kullanılan araçlar, diğer araçlara göre hem kasa soğutma sistemi ile hem de kasa yapıları bakımından farklıdır. Son yıllarda standart altına alınmış frigorifik konteynır taşımacılığı tercih edilir olmuştur. Konteynırlar, kara ve demir yolu taşımacılığı ile karadan; limanlarda da frigorifik gemilere yüklenerek deniz aşırı ülkelere soğuk zincir içinde taşınabilmektedir. Konteynır soğutması iki yolla gerçekleştirilebilmektedir: ? Cryogenic (dondurucu) sıvılar kullanarak soğutma (açık soğutma çevrimi) ? Mekanik soğutma sistemi ile soğutma Günümüzde kabul görmüş ve özelikle taşımacılık sektöründe mekanik tip soğutma sistemlerine alternatif olarak geliştirilmiş soğutma yöntemidir. Temelde prensip, yanıcı ve zehirleyici olmayan ve çok düşük sıcaklıklarda kaynama (buharlaşma) özelliğine sahip soğutucuların ani buharlaştırılmasına dayanır. Sıvılaştırılmış azot NH3 ve sıvılaştırılmış karbondioksit (atmosferik basınçta karbondioksit CO2 –78 ?C, azot –196 ?C) bu özellikleri sağlayan başlıca soğutuculardır. Özellikle dondurulmuş gıda, ilaç ve birtakım endüstriyel kimyasalların üretildikleri veya depo edildikleri yerden diğer bir yere soğuk zincir içinde taşınması gerekir. Bunun için hızlı ve düşük sıcaklıklarda (güvenli ve kontrollü) soğutma yapabilen sistemler; kamyon, tır, tren ve gemi gibi nakil araçları üzerine yerleştirilmiştir. Sistemlerde kullanılan soğutucular, sıvı olarak ve tekrar doldurulabilen büyük hacimli yüksek basınçlı tüplerde depolanmaktadır. Sistem; sıvılaştırılmış akışkanın bulunduğu basınçlı (200 psi, 13,6 atm, 14,0 kg/cm2) tüpler, termostatik veya otomatik ayar kontrollü soğutucu akışkan sıvı geçiş yolu valfleri ve sıvı manifoldundan (dağıtıcı boru düzeneğinden) oluşur. Sıvı hâldeki soğutucu akışkan boru devresi üzerindeki birçok memeden alçak basınçtaki soğutulacak ortama püskürtülüp ani buharlaşmayla soğutma gerçekleşir. Soğutulan hacim içinde genleşen akışkan, dış atmosferik ortamına bırakıldığı için açık soğutma çevrimi adı verilmiştir. Böyle bir sistemin mekanik soğutma sistemine göre birtakım avantajları vardır. Bunlar: ? Kuruluş ve işletme giderleri daha ekonomiktir. ? Isı yükü ne olursa olsun ani ve hızlı soğutma yapabilmektedir. ? Karmaşık bir yapı oluşturmaz ve sistem çok daha basittir. ? Sistemde fonksiyonel eleman sayısı az olduğu için, sistemin genel arızası daha az olmaktadır. ? Bakım ve onarım masrafları daha düşük olmakla beraber daha önemlisi çok daha kısa sürede arızaları giderilebilmektedir
Mekanik tip soğutma sistemleri, alçak basınç tarafı ve yüksek basınç tarafı olmak üzere başlıca iki kısımdan (devreden) meydana gelmiştir. Kompresör ve genleşme valfi, kapalı soğutma devresini farklı basınçlarda ikiye bölen elemanlardır. Soğutucu akışkan kompresör-kondenser ve kondenser-genleşme valfi arasında yüksek basınç altında, genleşme valfi-evaporatör ve evaporatör-kompresör arasında da alçak basınç altında bulunur. Şekil 2.3’ te mekanik tip araç soğutma sistemine ait soğutma devresi ve devre elemanları görülmektedir.Kompresör, devrede soğutma işini gerçekleştirebilmek için iki taraf arasında bu basınç farkını yaratmak amacıyla kullanılan devre elemanıdır. Soğutma işi de bu basınç farkı korunmak üzere soğutucu akışkanın farklı sıcaklık ve basınç değerlerindeki fiziksel hal değişimlerinden (buhar - sıvı, sıvı - buhar) yararlanılarak gerçekleştirilir te dizel motorlu frigorifik araçların soğutmasında kullanılan taşınabilir (portatif) tip, 4 silindirli, 650 cm3’ lük, 500 – 3000 d/dk arasında çalışan kompresörün resmi görülmektedir. Soğuk zincir frigorifik taşımacılıkta, araç soğutması uygulamalarında, farklı soğutma ihtiyaçları ve tahrik sistemleri çeşitli soğutma sistemlerinin imalatını gerekli kılmıştır. Bu sistemler, split veya monoblok (tek parça) yapıdadır. Monoblok olanlar (tek parça hâlinde), gazı kaçırılmaksızın sökülüp takılabilir. ca özellikleri: ? Bu sistemler konteynır veya araç kabini üzerine monte edilebilir. ? Elektrik motoru tahrikli, dizel motor tahrikli ve/veya araç motorundan tahrikli kompresör ile çalışma seçenekleri vardır. ? Termostatik kontrollü otomatik çalışma ve durma sistemine sahiptir. ? Termostat tarafından kontrol edilen defrost sistemi vardır. ? Kondenser ünitesi (fanlı), ? Evaporatör ünitesi (fanlı), ? Kabin içi kontrol paneli vardır
Taşımacılıkta kullanılan soğutma araçları hem ürün çeşidi hem de soğutma kapasitesi yönünden çeşitlilik arz eder. Her gıda maddesinin soğuk zincir içindeki saklama ve taşıma koşulları, sıcaklık ve bağıl nem açısından farklılıklar gösterir. Et ürünleri oldukça düşük sıcaklıklarda – 18 ºC dondurularak taşınırken meyve ve sebzelerin 0 ºC’ nin üzerinde soğutularak nemini kaybetmeden taşınması gerekir. Ülkeler arası uzun mesafelere soğuk zincir şeklindeki taşımanın ekonomik olması, taşınacak gıda maddelerinin miktar olarak fazla olmasına da bağlıdır. İşte bu amaçla frigorifik gemiler inşa edilmiştir. Frigorifik gemilerde özel soğutma hacimleri bulunabileceği gibi gemiye yüklenen konteynırlara elektrik enerjisi bağlanabilir veya konteynıra soğutucu sıvı gönderilerek de soğutma devam ettirilebilir. Bu ayrı bir uzmanlık alanıdır ve kalifiye servis elemanlarına ihtiyaç duyulur Şehirlerarası kara ve demir yolu taşımacılığında da soğuk zincir, konteynırlarla sürdürülmektedir. Konteynırlar, uygun soğutma sistemine sahip frigorifik araçlarla gıda dağıtım merkezlerine taşınır. Konteynır izolasyonunda ısı iletim kat sayısının K?0,40W/m2 ºC olması istenir. Bunun için izolasyonda genellikle 130 mm ve üstü sandviç panel arası, poliüretan köpük (40 kg/m3 ) kullanılır. Dış ve iç yüzeylerde kaplama malzemesi olarak korozyon direnci yüksek malzemeler, genellikle cam elyaf takviyeli polyester, alüminyum ve sert plastik yer alır. konteynır, standart ölçüde üretilmiş bir araçtan diğerine aktarılabilen kapalı bir odadır. Soğuk zincirde kullanılan konteynırlarda izolasyon özelliği yüksek ve korozyon direnci büyük olan malzemeler kullanılır. Kabin içi sıcaklığı, ürün cinsine göre +5 ºC ile – 18 ºC’ye ayarlanabilir. Sıcaklığa bağlı olmak üzere soğutma kapasiteleri değişir. Monoblok soğutma üniteleri, konteynırların ön kısmında bulunan ve standart ölçüdeki montaj yuvasına yerleştirilir. Soğuk taşımacılıkta ısıl izolasyon çok önemlidir. Soğutma yapılan kasada hem kapı hem de cihaz montajı ve borulamada hava sızıntısı ile oluşan ısıl köprülerin önlemesi gerekir. Bunun için özel şekillendirilmiş kauçuk veya lastik malzemeden mamul sızdırmaz contalar kullanılır. Şehir içinde az miktarda düşük sıcaklıkta soğutulmuş veya dondurulmuş ürünün kısa sürede dağıtımında panelvan veya kamyonet tipindeki frigorifik araçlar kullanılır. Şehir içinde dağıtım yapan frigofirik araçlarda soğutma kompresörleri, genellikle araç motorundan tahrikli, monoblok veya split tip soğutma sistemleri kullanılır.
Kaynak : MEB
Firmamız uzun yıllardır soğutmadaki tecrübesini ve teknik birikimini günümüze taşıyan, kalitesinden ödün vermeden, mükemmellik anlayışı ve sınırsız müşteri memnuniyetini kendisine hedef olarak seçen, satış sonrası servis desteği ile hizmet veren tasarım ve mühendislik firmasıdır.
